Het ultieme meesterwerk van Geert Mak

Geert Mak is een goede researcher, een slimme denker en een fantastische verhalenverteller. Toen ik na een kleine 600 pagina's opkeek uit Wisselwachter en ietwat verdwaasd weer tegen de vreemde wereld van vandaag aankeek, was dat met een diepe zucht van voldoening.

Tot voor kort was de uitstekende reputatie van Geert Mak vooral te danken aan In Europa. Het was ook al zo'n huzarenstukje om van eerder droog concept een avontuurlijk en ademend continent te maken.

Wisselwachter doet nog iets meer. Het is een thriller, een avonturenboek voor jongens, een komische strip en een essay over oorlog en vrede, macht en strategie, en - niet te vergeten - over idealisme en ego. Al die dingen blijken elkaar niet uit te sluiten, maar integendeel bij te dragen aan de verklaring waarom de jaren 30 en 40 verlopen zijn zoals ze verliepen.

Het hoort zo bij geschiedschrijving, maar Mak excelleert toch in het helder maken van hoe de voorgeschiedenis voor de tweede oorlog bepalend geweest is, en hoe de nageschiedenis - de koude vrede en de koude oorlog - bepaald zijn door de jaren 30 en 40. Onderschat ook de rol van toeval en geluk (of pech) niet. En onderschat al helemaal niet het belang van een beperkt aantal hoofdpersonages.

Wereldoorlog Twee stond - niet alleen - in mijn beeldvorming ervan gelijk aan de Holocaust en de atoombom. Plus aan 4 historische figuren: Churchill, Roosevelt, Hitler en Stalin. Over Hitler en de Asmogendheden gaat Wisselwachter niet zozeer. Daarover hebben we recent al genoeg boeken gelezen en films en documentaires gezien. Mak stelt de drie anderen voor als helden en antihelden, maar hij zet hen ook in hun hemd.

Letterlijk. Ik zie Churchill vanaf nu ook als de man die in het midden van de nacht op zijn blote voeten in zijn lange slaapkleed in zijn slaapkamer onderhandelingen opstartte. En Stalin als een goedlachs maar duivels ventje van 1,65 meter die geen medewerkers van grote gestalte rond zich duldde. En Roosevelt als een tegelijk doodzieke en energieke meesterstrateeg. Hij was echter ook de enige die functioneerde als team: Team Roosevelt.

Dan hebben we het nog niet gehad over de hoofdfiguur van het boek, naar wie de titel verwijst. Harry Hopkins is de wisselwachter van dienst. De nummer twee in de schaduw. Het helderder verstand in het presidentieel paleis. Meer idealisme, minder ego, meer scherpzinnigheid, minder machtsspel. Hopkins verpersoonlijkt hoe gedreven, zich opofferende mensen in dienst het echte verschil maken en de toekomst bepalen. Zelfs als ze de eer van bekendheid of zelfs de rijkdom aan zichzelf voorbij laten gaan. Wie kende hem voor dit boek?

Drie zaken nog die Geert Mak blootlegt en waar ik hem erkentelijk voor ben. De winnaars van de oorlog waren niet vrij te pleiten van racisme en seksisme en ook niet van een genocidereflex. Zwarten aan de kant van de Fransen en de Amerikanen speelden een cruciale rol, maar werden in de geschiedenis volledig gemarginaliseerd. De vrouwen rond de kreupele vrouwenmagneet Roosevelt waren op zeker moment nog de enigen met de voeten op de grond, voor wie doden geen cijfers maar mensen waren. De enigen ook die volhielden met tegenspreken tot ze gehoord werden. Steden - niet alleen in Japan - maar ook in Europa werden gebombardeerd tot er geen (Duitse) burger meer bewoog. 'De onzen' - de geallieerden - voerden sinistere plannen uit waarbij de hulpverleners van de Duitse slachtoffers systematisch doodgeschoten werden.

En ten laatste: de lichamen van elk van de wereldleiders, Stalin uitgezonderd, hingen aan het einde van de oorlog met spuug aan elkaar. De levens van Churchill en Roosevelt hingen aan een zijden draadje terwijl ze een wereldoorlog aan het beslissen waren. Een beroerte loerde om de hoek. Maar ook Harry Hopkins, de wisselwachter, was een wegterend ziek lichaam - vel over been in een oversized pak. De oorlog werd gewonnen door zieke oude mannetjes die ten koste van hun gezondheid en omwille van de combinatie ideaal en ego deden wat ze deden.