Een verhaal dat na het lezen explodeert in je hoofd

Als ik de naam Veronesi zie verschijnen bij een nieuwe uitgave dan gaan er sowieso spontaan belletjes rinkelen in mijn hoofd. In deze nieuwe uitgave schreef Veronesi samen met Edoardo De Angelis, Italiaans filmregisseur en scenarioschrijver het scenario voor Commandante en ook verfilmd door De Angelis.

Deze film waarin Johan Heldenbergh de rol van de norse Belgische kapitein Vogels op zich neemt is het relaas van een waargebeurd verhaal bij start van de tweede Wereldoorlog. In de nacht van 16 oktober 1940, tijdens zijn eerste Atlantische patrouille voor het eiland Madeira, zag Cappellini de Belgische stoomboot Kabalo (5.186 ton), die reserveonderdelen voor vliegtuigen aan boord had, en na tevergeefs drie torpedo's te hebben afgevuurd, bracht hij haar tot zinken met zijn dekkanon. Daarna naderde de onderzeeër een reddingsboot met zesentwintig overlevenden en sleepte deze vier dagen lang richting de Azoren. Toen de boot begon te zinken na te zijn beschadigd door de zware zee, liet Todaro op de vierde dag de overlevenden aan boord van zijn onderzeeër brengen en voer naar Salt Island, waar ze veilig in neutraal gebied werden geland. Tegen een Belgische officier die zijn verbazing uitsprak over het humanitaire initiatief van zijn zinklood, antwoordde Todaro: "Ik ben een zeeman zoals jij. Ik ben ervan overtuigd dat je in mijn plaats hetzelfde zou hebben gedaan". Tot daar de historisch realiteit.

In de inleiding van het boek met een verhaal van nauwelijks 157 pagina’s vertelt Veronesi hoe het verhaal dat heeft geleid tot de geboorte van dit boek wonderbaarlijk is en eens te meer aantoont hoe verleden en heden zich in elkaar strengelt. Het is het verhaal van de uitzichtloosheid van de gevluchte migranten uit de Libische kampen in de zomer van 2018 en hoe er daar in Italië een heftige opwelling van xenofobie over ontstond voornamelijk gericht tegen de hen die als ze eenmaal in het water waren beland dikwijls slecht enkele uren meer te even hadden. De laagste morele uitlatingen op social media zijn te erg om weer te geven en dat terwijl de Italiaanse kustwacht geen toestemming kreeg om in te grijpen en de drenkelingen te redden. Tot daar een hedendaagse realiteit…Met de kennis van deze beide feiten lees je dit boek wel in een heel andere dimensie en komt het des te harder binnen. Eerlijk? Ik ben er na het uitlezen even niet goed van geweest. Het is alsof die 157 pagina ’s gebalde tekst ontdaan van elke kunstmatig mooi gevormde zinnen nadien in mijn gedachten explodeerde naar een roman van vele keren zoveel pagina’s.

Veronesie & De Angelis vertellen dit verhaal vanuit het oogpunt van de legendarische commandant Todaro maar ook vanuit een aantal bemanningsleden en Reclercq een van de schipbreukelingen van de Belgische boot. Ze plaatsen die korte hoofdstukken ook in de tijd van dit 20 dagen durende manoeuvre. Het zijn stuk voor stuk rake omschrijvingen die zich diep in de ziel van de personages wurmen maar ook de sociale interactie met de andere bemanningsleden weergeven in die claustrofobische omgeving van een onderzeeër, een omgeving in oorlogstijd die wij ons niet kunnen voorstellen. ‘Commandant’ het verhaal van eerbaarheid en respect voor mensenlevens dat oorlogsgeweld overstijgt. Een verhaal dat na het lezen explodeert in je hoofd.

Salvatore Todare sterft twee jaar later op 14 december 1942 terwijl hij aan boord was van de gewapende treiler Cefalo nadat die door een Engelse Spitfire besloten werd. In vredestijd reizen Vogels, Reclercq en de kameraden naar Livorno om een bezoek te brengen aan Todaro’s vrouw Rina (die ook aan het woord komt in het boek) en zijn dochter Graziella Marina die haar legendarische vader nooit heeft leren kennen. Het is goed om weten dat persoonlijk verbintenissen oorlogsgeweld kunnen overstijgen.