Familie blijft familie

In De koning van het schimmenrijk duikt de Spaanse auteur Javier Cercas in zijn eigen familiegeschiedenis en gaat op zoek naar de waarheid achter de mythe van zijn grootoom. Manuel Mena sneuvelde in 1938 op negentienjarige leeftijd in de slag bij Ebro. Cercas vertrekt van de foto van Manuel, ook afgedrukt op de cover van het boek. Hij gaat op zoek naar sporen in officiële documenten om het korte leven van zijn grootoom te reconstrueren en zijn heldenstatus binnen de familie, die aan de kant van Franco stond, te ontrafelen.

Cercas slaagt erin zijn grootoom een gezicht te geven en af te stappen van de ideologische vooringenomenheid en het zwart-wit denken. Hij bezoekt de plaatsen waar Manuel heeft geleefd en de plek waar hij is gestorven, hij spreekt familieleden en strijdmakkers, en gaat na hoe het verleden doorwerkt in het heden. Cercas beschouwt zich niet als romanschrijver. Hij is de historicus die feiten van legende scheidt, maar wordt toch romancier wanneer hij zaken beschrijft waarover geen documentatie bestaat. In dit opzicht doet deze roman denken aan De opgang van Stefan Hertmans, waarin feiten en fictie op een zelfde manier worden vervlochten.

Manuel Mena werd als een held begraven in zijn geboortedorp Ibahernando, een gehucht in het straatarme Extremadura. Nog steeds is daar een straat naar hem genoemd. Maar het democratiseringsproces na de dood van Franco in 1975 wierp een ander licht op de zaak en stilaan groeide het besef dat Manuel aan de verkeerde kant had gevochten. De held om trots op te zijn veranderde in een zwart schaap. Het viel Cercas dan ook zwaar om over zijn oudoom te schrijven. Hij laat er weliswaar geen misverstand over bestaan dat Manuel Mena bij de verkeerde club zat, maar zijn oudoom had wel het beste voor met zijn land en met zijn familie. En volgens Cercas wist de jonge idealist niet waaraan hij begon toen hij de oorlog inging.

Cercas doet meer dan de historische feiten reconstrueren met behulp van archieven en getuigen, eigenlijk streeft hij ook verzoening en gerechtigheid na. Want al met al wordt Mena in De koning van het schimmenrijk vooral neergezet als een verliezer. Niet alleen omdat hij het leven liet, maar ook omdat hij ‘alles verloren had voor een zaak die de zijne niet was’ en omdat hij bovendien ‘alles had verloren voor een kwalijke zaak’. Cercas’ zoektocht naar de waarheid leverde vooral een bijzonder mooi en pakkend boek op, bovendien bijzonder elegant en stijlvol geschreven.