Literatuur als spel in "hogere sferen"

Ruim twee maand lees- en leefplezier dankzij De Toverberg en een flinke dosis doorzettingsvermogen en leesdiscipline. Maar het loont om de klassieker uit 1924 van de Duitse schrijver Thomas Mann volledig uit te lezen - in 1929 kreeg hij de Nobelprijs voor Literatuur. De roman is gesitueerd in en om huize Berghof in het Zwitserse Davos, een sanatorium-kuuroord op grote hoogte voor tuberculosepatiënten. "Onze held" de twintiger Hans Castorp, is het hoofdpersonage die aanvankelijk een bezoekje brengt aan zijn zieke neef Joachim Ziemssen maar zelf ook ziek wordt en dus langer blijft dan gepland - nota bene zeven jaar (cfr. getallensymboliek) van circa 1907 tot 1914, het begin van de Eerste Wereldoorlog. Het boek valt onder de noemer veelzijdige ideeënliteratuur en is schatplichtig aan de toenmalige stand van zaken in verband met de vernieuwingen op het gebied van bijvoorbeeld de psychologie (Freud, Die Traumdeutung 1899), de relativiteitstheorie (Einstein, de ruimtetijd 1905), de filosofie (Henri Bergson, de tijdsbeleving 1907) ... enz. En bovendien ook een bildungsroman - de ontwikkeling en de opgang van Hans Castorp - dankzij indrukwekkende personages zoals de verlichte humanist Lodovico Settembrini en de religieuze terrorist Leo Naphta die vechten om de "arme ziel" van de jonge Castorp te winnen - fragmenten van Goethes Faust (in ruil voor kennis de ziel verkopen aan de duivel) zijn frequent aanwezig. Ook de passage van de sterke persoonlijkheid Pieter Peeperkorn, een Nederlander en koffieplanter uit de kolonie Nederlands-Indië maakt indruk op Hans Castorp. Andere belangrijke thema's zijn de liefde, het lijden en de dood, de vrijheid, de natuur, de medische wetenschap. Een van de belangrijkste stijlmiddelen is de ironie: huize Berghof herbergt een internationaal gezelschap en sommige personages zorgen voortdurend voor hilariteit. Er is ook een alwetende verteller die de lijvige roman regelmatig rust brengt bij het begin van een nieuwe episode. Talrijke literaire en muzikale verwijzingen verdiepen de roman en er wordt gespeeld met getallen: bijvoorbeeld het getal zeven - in de eetruimte van huize Berghof staan niet toevallig zeven tafels met vaste plaatsten voor iedereen. Ook moderne technieken en apparaten betoveren de bewoners, niet het minst Hans Castorp die in volgend fragment in de ban is van het nieuwste model van de grammofoon.

"Hij ging met een verhit hoofd op een even vergevorderd uur slapen als na het eerste gelag met wijlen zijn majesteitelijke boezemvriend Pieter Peeperkorn en droomde van twee tot zeven over de toverkist. In zijn droom zag hij de draaischijf om haar as wentelen, zo snel dat je haar bijna niet kon zien, en geluidloos bovendien, in een beweging die niet alleen uit de wervelende draaikolk bestond maar ook nog uit een merkwaardige zijwaartse deining, zodanig dat de naalddragende toonarm waaronder deze schijf rondwervelde, een elastisch ademende trilling mee kreeg - uiterst handig, zou je denken voor het vibrato en portamento van de strijkers en de menselijke stemmen. Maar het bleef onbegrijpelijk, in de droom niet minder dan in wakkere toestand, hoe het louter volgen van een haarfijne lijn, boven een akoestische holle ruimte en enkel door toedoen van een membraan in de luidspreker, de rijk geschakeerde klankstructuren kon reproduceren die het oor van de slapende Hans Castorp vulden."
(p. 806, De Toverberg, vertaald door Hans Driessen, 2017)