Praag 1969 en Oekraïne 2022: hetzelfde draaiboek
In Die wunderbaren Jahre (1976) schetst de dissidente DDR-auteur Reiner Kunze het dagelijkse leven van jongeren in het communistische land. Het leven lijkt er niet zo wonderbaarlijk te zijn als de titel (een citaat van Truman Capote) doet geloven. Kinderen worden - het speelgoedpistool in de aanslag - gedrild in de haat tegen de klassenvijand. Elf- en twaalfjarigen bereiden maneuvers voor en leren hoe je met een pistool mensen kunt doden. Jongeren worden door kleinburgerlijke leraren en behoeders van het systeem voortdurend op hun plichten gewezen. Jeans dragen, jazzgroepen volgen, gitaar spelen aan een fontein, de trein nemen en door het land reizen, het wordt allemaal in de gaten gehouden en onderdrukt.
Het hoogtepunt van het boekje vormen de prozaschetsen ‘Café Slavia’. De landen van het Warschaupact zijn na de Praagse Lente Tsjechoslowakije binnengevallen. We krijgen een beeld van het passieve verzet. Een man die een jas draagt van Russische makelij wordt niet bediend. Aan de deur van een koppel van wie bekend is dat de vrouw van Tsjechische oorsprong is, ligt ineens een bos gladiolen. Iemand in buitenlandse dienst vindt uiteindelijk een job als glazenwasser. Auteurs worden niet meer vernoemd of gepubliceerd.
Maar het meest indrukwekkende is het verslag van een jonge DDR-soldaat over zijn betrokkenheid bij de inval in Tsjechoslowakije in 1969. De reden is een maneuver van de NATO. Een Tsjechische filmploeg zou in samenwerking met de West-Duitse Bundeswehr een film hebben willen draaien. Wat een voorwendsel zou kunnen zijn voor een inval. Desnoods zelf aanvallen. Onlusten in Praag. De radio wordt geblokkeerd. Regelmatig vinden ideologische bijeenkomsten plaats. Maskers worden uitgedeeld tegelijk met instructies bij een atoomaanval. Sommige soldaten hebben als oefening nauwelijks een schot gelost. Vertrek zonder opgave van bestemming. Hulpoproep uit Tsjechoslowakije aan de landen van het Warschaupact zonder een woord over het waarom. In het bos graven soldaten een gat in de grond. Grote afstand tegenover de officieren. De militaire actie richt zich niet tegen het volk. Geen kranten. Post kan worden verstuurd volgens een tekstmodel. Naast de troepen uit de DDR: Polen. Daarnaast Sovjets. De opstand in Praag zou zijn gericht tegen Dubček, eerste secretaris van de communistische partij. Er zijn wapens gevonden. Voortaan heerst oorlogsrecht. Angst om het eigen leven. Het moreel is weg. Zweedse seksfilms met Engelse onderschriften. Geen contact met Tsjechen. Dan rijst de vraag: ’Hebben de Tsjechen ons eigenlijk wel om hulp gevraagd?’ Dubček is afgezet. Hij was niet streng genoeg tegenover de klassenvijand. In deze omstandigheden had je enkel geschoten om het eigen leven te redden. Terugkeer. Stinkend. Onthaald als helden.
