Een stilistisch pareltje

Das Augenspiel. Lebensgeschichte 1931-1937, waarin Elias Canetti zijn herinneringen uit die periode ordent, is een stilistisch pareltje. Het is geen autobiografie in strikte zin, al steekt de aandachtige lezer tussen de lijnen door heel wat op over Canetti.

Na een vluchtige kennismaking met de kunstenaarswereld van Berlijn is de auteur opnieuw in Wenen. Al wie in het vooroorlogse Wenen is geïnteresseerd, vindt in het boek een massa boeiende gegevens. Canetti is midden twintig en vastbesloten zijn leven te wijden aan de literatuur. De eerste jaren van deze periode is hij nog een schrijver zonder boek. Hoewel er nog niets van hem is gepubliceerd, geniet hij al van een zekere literaire reputatie doordat hij zijn roman (toen nog met de titel Kant fängt Feuer) als manuscript onder intimi laat circuleren. In de herfst van 1931 voltooit Canetti zijn roman, in de winter 1931-1932 schrijft hij het toneelstuk Hochzeit. Pas in oktober 1935 verschijnt de roman, nu onder de titel Die Blendung. Vaak leest hij voor een publiek voor uit zijn beide werken, en door dergelijke optredens leert hij oudere collega-schrijvers kennen. Canetti werkt gedurende deze jaren door aan zijn latere studie over massa en macht.

De lezer komt in dit deel veel bekende personen tegen. Figuren als auteurs Hermann Broch, Robert Musil en Karl Kraus, de beeldhouwer Fritz Wotruba en de schilder Oskar Kokoschka komen in deze memoires opnieuw tot leven door de ogen van de aankomende schrijver. Hij vertelt over de schrijvers Thomas Mann en Franz Werfel, de componist Alban Berg, Anna Mahler en het salon van haar moeder Alma Mahler-Werfel en over de integere criticus Dr. Sonne. De tijd met de dirigent Hermann Scherchen in Straßburg is een vormende episode. Elias Canetti beschrijft de indruk die Alma Mahler-Werfel op hem maakt en hij verbergt zijn onbeantwoorde liefde voor Anna Mahler niet. Na een halve eeuw is Canetti nog in staat herinneringen en indrukken tot in de kleinste details weer te geven. Veel passages zijn observaties en verslagen uit het leven in ateliers, cafés en intellectuele kringen. De memories worden afgesloten met de dood van de moeder in Parijs in 1937.

Net als in de eerste twee delen van zijn autobiografie anticipeert Canetti niet op latere gebeurtenissen. Hij houdt zich strikt aan de chronologische volgorde van de gebeurtenissen in de beschreven levensfase. Deze artistieke zelfdiscipline verleent zijn vertolking een vastberadenheid. Bovendien wordt niets verteld waarover hij niet kan getuigen door zijn eigen ervaringen.

Met Das Augenspiel besluit Elias Canetti zijn grootschalige ontwikkelingsverhaal als schrijver. Dit derde deel van zijn levensgeschiedenis is de laatste momentopname van de vrije Weense intelligentsia vóór de Anschluss. Alleen daarom al meer dan het lezen waard.

Gelezen in het Duits. Vertaald als Het ogenspel. Mijn levensgeschiedenis 1931-1937.