Ivo De Kock
Leestip van Ivo De Kock
“Je hoeft geen boeken te verbranden om een cultuur te vernietigen,” schreef Ray Bradbury, “mensen aanzetten te stoppen met lezen volstaat.” Passie voor boeken kan dan ook nooit aanstekelijk genoeg werken. Wat ons mateloos fascineert is de manier waarop creatieve schrijvers via fictie en non-fictie de wereld een vervormde spiegel voorhouden, waarin de tijdsgeest en de emoties van het individu elkaar beïnvloeden.

Brieven van een vrijgevochten gevangene

7 april 2020

Rosa Luxemburg mag dan wel een feministisch icoon zijn, weinigen zijn nog vertrouwd met haar ideeën, engagement en leven. Gelukkig verwierf de eigenzinnige en gepassioneerde vrouw met de scherpe inzichten opnieuw haar heroïsch statuut dankzij Red Rosa: A Graphic Biography of Rosa Luxemburg (2016), de liefdevolle grapic novel van Kate Evans, en worden Luxemburgs 'Brieven' nu heruitgegeven als Ik voel me in de hele wereld thuis.


De brieven van Rosa Luxemburg verschenen al in verschillende landen en ook Uitgeverij Van Oorschot publiceerde reeds in 1958 een versie. Die uitgave werd nu herzien (fouten gecorrigeerd, verwijderde fragmenten opnieuw opgenomen, vertaling bijgestuurd) én aangevuld met extra brieven en beeldmateriaal uit verschillende Duitse edities. Een Nawoord van schrijfster en filosofe Joke J. Hermsen (° 1961) situeert de voor een groot deel in de gevangenis geschreven brieven in de context van het leven en het werk van de revolutionaire marxiste. Al blijft enige kennis van het woelige tijdsgewricht toch wel aangewezen voor wie de brieven goed wil plaatsen en interpreteren.


Het is in coronatijden best confronterend om Ik voel me in de hele wereld thuis te lezen. Rosa Luxemburg schreef haar beroemde 'Brieven uit de gevangenis', die het grootste deel van deze bundel uitmaken, immers in totale 'lockdown'. Ze liep omwille voor haar pacifistische standpunten tijdens Wereldoorlog I (wat in Duitsland gold als landverraad) in 1916 immers een gevangenisstraf van twee jaar op. Daardoor leefde in een kleine donkere gevangeniscel met een miniem getralied vensterraam en een handvol boeken en plantjes waarmee ze een thuisgevoel trachtte te creëren. Het belette haar niet om het 'Juniuspamflet' en 'De Russische revolutie' te schrijven. Didactische, geëngageerde en zwaarwichtige werken.


De brieven die Luxemburg schreef in gevangenschap zijn luchtiger van toon en creatiever van stijl maar blijven ernstig en strijdbaar. Ze sprak sommige vrienden ondanks haar deprimerende leefomstandigheden moed in en veegde anderen dan weer de mantel uit. Zo krijgt Mathilde Wurm te horen dat haar kerstbrief Luxemburg spinnijdig maakte omdat de vrouw jammerde over haar teleurstellingen “in plaats van eens zelf in de spiegel te kijken om de hele ellende van de mensheid in de treffendste afbeelding te aanschouwen!”. Om te vervolgen “'Jullie' zijn een volkomen andere zoölogisch soort dan ik, en nooit vond ik jullie zure, kankerende, laffe en halfslachtige wezen zo vreemd, zo ergerlijk, als nu.”


Voor ze afsluit (“je krijgt toch nog een kus omdat je toch een eerlijke kleine donder bent! Gelukkig Nieuwjaar!”) geeft Luxemburg haar filosofie mee: “Zie dat je mens blijft. Mens zijn is voor alles de hoofdzaak. En dat betekent: vastberaden en helder en vrolijk zijn. Ja, vrolijk, trots alles en alles, want jammeren is een zaak voor de zwakken. Mens zijn betekent blijmoedig zijn hele leven 'op de grote weegschaal van het lot' werpen, als dat zo zijn moet, zich tegelijkertijd echter verheugen over elke heldere dag en iedere schone wolk.” Want: “De wereld is zo mooi bij alle verschrikkingen en zou nog mooier zijn als er geen zwakkelingen en lafaards op waren.”


Het is niet de enige brief waaruit blijkt dat bij Luxemburg woede perfect samengaat met opgewektheid en met verwondering over de schoonheid van natuur, poëzie of kunst. “Wanneer de hele wereld uit haar voegen raakt, dan tracht ik vooral te begrijpen waarom dit gebeurd is, en dan word ik weer rustig en goed geluimd” schrijft Luxemburg. Ze filosofeert ook even hartstochtelijk over politieke vraagstukken als over een stralend frisse citroenvlinder, de roep van de pimpelmees én het werk van kunstenaars en denkers. Dat doet ze niet zomaar, uit de losse pols, maar stijlvol en origineel. Daardoor zijn haar brieven niet enkel historische documenten maar behoren ze in de woorden van Henriette Roland Holst “tot de mooiste brieven van de wereldliteratuur.


Steeds opnieuw leiden de bespiegelingen naar Luxemburg essentiële 'mens zijn': “Wat mij bijzonder aangenaam heeft getroffen is het gevoel voor de natuur van Rodin, zijn eerbied voor ieder grassprietje in het veld. Dat moet een voortreffelijk mens geweest zijn: open, natuurlijk, overvloeiend van innerlijke warmte en intelligentie. Hij doet me beslist aan (socialistisch voorman Jean) Jaurès denken.” Bij het doornemen van Ik voel me in de hele wereld thuis overvalt de lezer hetzelfde gevoel: Rosa Luxemburg is een feministisch icoon en heldin met een bijzonder hoog actualiteitsgehalte maar ze was vooral ook een voortreffelijk mens. Ein guter Mensch.

Synopsis

Rosa Luxemburg (1871-1919) was een activist, marxist en revolutionair, maar ook een schrijfster, lerares en gevangene. Na haar dood werd ze een icoon voor revolutie en vrijheid. In deze publicatie werden eerder vertaalde brieven opgefrist en aangevuld met veel nieuw materiaal en van aantekeningen voorzien. Joke J. Harmsen heeft het geheel van een nawoord voorzien.

Ivo De Kock
Leestip van Ivo De Kock
“Je hoeft geen boeken te verbranden om een cultuur te vernietigen,” schreef Ray Bradbury, “mensen aanzetten te stoppen met lezen volstaat.” Passie voor boeken kan dan ook nooit aanstekelijk genoeg werken. Wat ons mateloos fascineert is de manier waarop creatieve schrijvers via fictie en non-fictie de wereld een vervormde spiegel voorhouden, waarin de tijdsgeest en de emoties van het individu elkaar beïnvloeden.

Ik voel me in de hele wereld thuis : brieven
Titel:
Ik voel me in de hele wereld thuis : brieven
Auteur:
Rosa Luxemburg
# pagina's:
198 p. : ill.
Uitgeverij:
Uitgeverij Van Oorschot
ISBN:
9789028210004
Materiaal:
Boek
Sfeer:
Intens,
Vrolijk

Gerelateerde leestips