Fantastische realiteit
Wie "Gent" en "fantastiek" zegt, komt wellicht meteen uit op Jean Ray. Maar Gent heeft nog wel meer schrijvers voortgebracht die de literatuur van de verbeelding beoefenden. In de schaduw van Ray schreef Roger d'Exsteyl (pseudoniem van Roger Martens, 1926-1979) o.a. de roman De dames Verbrugge en de verhalenbundel Steekspel met schimmen.
In Vlaanderen is Franz Hellens, naar ik vrees, een nobele onbekende ofschoon hij een belangrijke Franstalige Belgische schrijver is. Voor zover ik kan nagaan is er ook bijna niets van zijn werk in het Nederlands vertaald. En dat is jammer.
Achter Franz Hellens verschool zich Frédéric Van Ermengem (1881-1972). Niettegenstaande hij in Elsene geboren werd en een flink deel van zijn leven in Frankrijk en in het Brusselse doorbracht, geldt hij als een Gents auteur. Zijn vader, dokter Emile Van Ermengem, was professor aan de universiteit van Gent, Frédéric was er leerling aan het Sint-Barbaracollege en nadien student rechten. Een juridisch beroep was echter aan hem niet besteed. Hij werd bibliothecaris, eerst bij de Koninklijke Bibliotheek, nadien bij het Parlement. Zijn verwijdering van de stad waar hij een bepalend stuk van zijn jeugd doorbracht, belette nochtans niet dat de sfeer en het decor van Gent essentieel deel zouden uitmaken van een aantal van zijn werken: En ville morte (1906), Mélusine (1920) en het autobiografische Le Naïf (1926).
Naast de genoemde romans is Hellens ook de auteur van vele verhalen, waarvan er vijftien werden samengebracht onder de titel Le double, et autres contes fantastiques choisis. Ze werden gekozen uit verschillende bundels, verschenen tussen 1919 en 1967.
Reïncarnatie, de ontdubbeling of het samenvallen van persoonlijkheden, en dwangmatige fascinaties tot bezetenheid toe, zijn motieven van sommige van deze verhalen. Soms wordt dode materie geanimeerd, of materialiseert zich een dwanggedachte. Of het kan zijn dat na jaren een foto of een portret terug opduikt, maar dat dat daarop iets heel anders te zien is dan wat men er destijds op dacht te zien. Of er is een samenloop van toevalligheden: een man wordt dood aangetroffen in het bed waarin destijds zijn moeder stierf, op het moment dat het bericht binnenkomt dat zijn zoon gesneuveld is… (De zoon van Hellens sneuvelde in 1940.)
Toch is Hellens allesbehalve een schrijver van hardgekookte gruwelverhalen, al hebben ze soms wel iets van een ghost story. De sleutel tot zijn fantastique réel is veeleer te zoeken in de droom. Vaak lopen werkelijkheid en droom in elkaar over. Soms wordt via de droom de weg naar de realiteit teruggevonden, soms ook is vanuit de realiteit de gewenste terugweg naar de droom niet meer te vinden. "Alles openbaart en alles voltrekt zich in de droom," stelt Hellens ergens. "De droom biedt de oplossing van de problemen. De mens die droomt keert terug tot de ontvankelijkheid van het primitieve wezen. In hem waakt de geest in haar puurheid."
Dat maakt dat Franz Hellens ook in zijn stijl veeleer verwant is met het magisch realisme zoals dat door Johan Daisne – alweer een Gentenaar! – werd geïntroduceerd.
Voor de liefhebbers: te ontdekken en héél goed.
(Uitg. Luc Pire / Espace Nord, 2009)
