Zelfportret tussen maskers

Mogelijk is de kans klein dat de naam Raymond Brulez (1895 – 1972) meteen een belletje doet rinkelen bij de liefhebbers van de Vlaamse letteren. Een populair auteur was hij nooit. Nochtans is het vierdelige Mijn woningen (Het huis te Borgen, Het pact der Triumviren, De haven en Het mirakel der rozen) een belangrijk werk. Voor het eerste deel ontving hij in 1951 de driejaarlijkse Staatsprijs voor verhalend proza.

Mijn woningen wordt doorgaans voorgesteld als een "autobiografisch vierluik", maar met dat "autobiografische" moet je opletten: het betekent niet dat alles wat door Brulez werd opgetekend in deze kroniek van de eerste helft van de twintigste eeuw ook met een verifieerbare waarheid overeenstemt.

Zeker, de schrijver treedt in zijn werk op als zichzelf, Raymond Brulez, zoon van een te vroeg gestorven, vrijzinnige vader die het ambt van stadssecretaris uitoefende, en van een vrome, zuinige moeder die aan de kust een tweederangs hotel runde. Het klopt wat hij vermeldt over zijn studies en zijn artistieke en professionele carrière (o.a. als corrector in een drukkerij en uiteindelijk als directeur van de Vlaamse gesproken uitzendingen bij het toenmalig Nationaal Instituut voor de Radio-omroep). Zoals vermeld in het boek huwde hij met Angèle Seynave en werd hij vader van Annie, later advocate. Literatoren uit zijn vrienden- en kennissenkring zoals Urbain van de Voorde, Richard Minne, Raymond Herreman en Karel Jonckheere worden met name genoemd. En de film van de Belgische cineast Jacques Feyder (L'Image / Das Bildnis, 1924) waarnaar hij op een bepaald moment verwijst, bestaat.

Tevergeefs zal je echter Eveline Delanois, die in die film een hoofdrol zou gespeeld hebben, proberen op te zoeken. En ook de opportunistische minister Van Ertborn of Brulez' medeondertekenaars van het pact der Triumviren, Julien Martijn en Bertrand Daelman, zal je vruchteloos proberen te identificeren: ze zijn gemodelleerd op verschillende personen. Overigens heeft de schrijver van zijn geboorteplaats Blankenberge "Borgen" gemaakt, en heeft hij Brugge herdoopt tot "Claven".

Mijn woningen relateert observaties en herinneringen binnen een raam van de historische feiten – waaronder de wederwaardigheden van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd, en de spanningen tussen de vrijzinnigheid en het nog overheersende katholicisme – maar met de nodige confabulaties. Een beeldrijke mengeling van waarheid en verdichtsel dus, en een soort van Proust op z'n Vlaams, zij het anekdotischer.

Brulez is een afstandelijke ironicus, die graag laat merken dat hij belezen is en niet om een citaat, zelfs in het Latijn of Grieks, verlegen zit. Er passeren twee wereldoorlogen, maar de loopgraven en de concentratiekampen blijven als burger buiten zijn gezichtsveld. Zijn blik richt zich op de mensen rondom hem en… op zichzelf, zij het met een vleug zelfkritiek op zijn gebrek aan ondernemingszin. Een geëngageerd auteur is hij stellig niet, wel een lucide en geestige intellectueel.

Zijn er verder minpunten? Wel ja, de West-Vlaamse francofiele flamingant Brulez schrijft niet altijd puntgaaf Nederlands (maar dat stoort eigenlijk niet), de constructie van de tetralogie is wankel (met in de delen twee en drie een overwicht van het verhaal van Daelman: zijn zakelijke avonturen, zijn erotische strapatsen, maar ook zijn goede daden), en er zijn enkele passages waaruit enige antipathie ten aanzien van Joden blijkt. Zo laat Brulez zijn aanstaande bruid over de charmes van de Nederlandse streekromanschrijver Herman de Man het volgende zeggen: "[…] geen Adonis. Hij lijkt wel een joodje! Wat de galanterie betreft: beleefd was hij stellig… Maar ge weet: een jood schenkt vooral aandacht aan zijn eigen persoon."

Uit de pen van de humanist Brulez, nochtans een onverdachte antifascist en, net als zijn vader, vrijmetselaar, is dergelijke stereotypie des te merkwaardiger als je bedenkt dat – volgens de nazipropaganda – de vrijmetselarij precies een luik was van het judeo-maçonniek complot.

Maar bovenstaande opmerkingen mogen niet wegnemen dat Mijn woningen in de Nederlandse letteren een unieke en vrijmoedige kijk biedt op het mentaal klimaat in Vlaanderen tussen pakweg 1900 en 1945.