Maatschappelijke misstanden vrolijk op de hak nemen

Het vrije woord lag en ligt onder vuur. Zeker als dat woord satire wordt, dreigt de censuur of erger.

In Raak neemt Peter Wierenga (1971), classicus, freelancejournalist en medewerker van de Volkskrant, de lezer mee op een wereldreis door de satire.

• Wat is de rol en de zin van satire?
• Wanneer is die geslaagd of gaat die te ver?
• Zijn er culturele verschillen?

Wierenga gebruikt de definitie van de Oxford Dictionary

Het gebruik van humor, ironie, overdrijving of bespotting om de stupiditeit en ondeugden van mensen bloot te leggen en te bekritiseren, met name in de context van de politiek of andere actualiteiten.

Hij begint met een geschiedenis van de westerse satire en met voorbeelden zoals Lysistrata van Aristophanes, Lof der zotheid van Erasmus, Candide van Voltaire, Life of Brian van Monty Python.

Voor de laatste decennia behandelt hij bekende cases zoals de fatwa tegen Salman Rushdie omwille van zijn Duivelsverzen, de Deense Mohammed-cartoons, de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo (12 doden, 15 januari 2015) enz.

Maar dan neemt hij ons mee – via zijn vele interviews - op een wereldreis langs Rusland, Afrika, Azië, Latijns-Amerika en het Midden-Oosten. Daar verschijnen heel veel namen en toestanden die hier de reguliere pers amper bereiken!

Satirici gebruiken meestal de ‘botte bijl’.

Politieke correctheid voor allerlei gevoeligheden houdt hen immers af van hun doel: wantoestanden aanklagen, taboes doorbreken, maatschappijkritiek leveren.

Daarom dreigt wereldwijd voor die satirische kunstenaars: (zelf)censuur, ontslag, vervolging, mishandeling, moord.

Die bedreigde satirici fungeren als de ‘kanaries in de kolenmijn’ of als ‘waakhond van de waakhonden.’

Mijn bewondering voor hun moed en engagement steeg bij elke bladzijde. Maar de conclusie is niet bemoedigend: zowel dictators als populisten verscherpen overal hun eigen waarheidsclaim.

De websites Reporters sans Frontières (RSF) met hun World Press Freedom Index en Cartooning for Peace zijn alvast een geregeld bezoek waard.

Meer titels over censuur vind je hier

----------

Citaten

Uit de intro

Ik woon hier in mijn eigen huis,
nooit heb ik iemand nagedaan,
en – ik lach alle meesters uit,
die zonder zelfspot door het leven gaan.

Friedrich Nietzsche

--

Satire is de ruimte om de waarheid met humor te brengen. (p. 163)

…om te zeggen wat anders niet gezegd kan worden, om de machthebbers de waarheid te vertellen. (p. 163)

Sinds niet zo lange tijd is de rol van satire ook om – hoe ironisch dat ook moge klinken, aangezien we gebruikmaken van overdrijving en spot – de stem der rede te zijn. (p. 166)