Hoe iedereen iets anders zoekt in Congo
Met Vuurvader schrijft Leen van den Berg een boeiende historische roman die zich afspeelt eind 19de eeuw. Daarin volgt de lezer de arme wees Elias in zijn armoedige bestaan in België. Als Elias een kans krijgt in de vorm van de koloniaal August die een assistent zoekt om hem te helpen in de rubberhandel in Congo, grijpt hij die kans. Congo is op dat moment Congo Vrijstaat en persoonlijk eigendom van de Belgische vorst Leopold II. Elias ziet de reis aanvankelijk als een groot avontuur waarbij ze beschaving gaan brengen in Congo en gelooft heilig in de goede bedoelingen van de koning. Daarbovenop wil hij het gerucht onderzoeken dat de vader die hij nooit gekend heeft ergens in Congo verblijft. Tijdens de reis en het verblijf in Congo leert Elias niet alleen veel over de werkelijke situatie in Congo, maar ook over zichzelf en over de relaties tussen mensen.
Kolonialisme en racisme, uitbuiting en blind winstbejag, de religieuze wedloop om zieltjes, maar ook vaderschap en vriendschap zijn belangrijke thema’s in het boek. Zoals de auteur aangeeft, is het boek gebaseerd op waargebeurde feiten, waarbij uit vele bronnen geput werd. Achteraan staan verhelderende noten en een bronnenlijst. Enkel de hoofdfiguren werden verzonnen. De auteur heeft hen uitgewerkt tot boeiende personages. Elias en August zijn gelaagde, complexe karakters. De auteur is historica en psychoanalytica van opleiding en dat blijkt uit haar boek. De hunkering van Elias naar een vader is goed uitwerkt. Ook de mysterieuze, enigszins rebelse August blijkt meer lagen te hebben dan op het eerste gezicht lijkt. Beide karakters en de relatie tussen beide zijn boeiend en ontroerend. Verschillende randkarakters zijn weliswaar interessant, maar worden niet heel diep uitgewerkt. We kunnen nog vele boeiende verhalen vermoeden achter hun gevarieerde persoonlijkheden, maar ze staan in dit verhaal vooral in dienst van Elias volwassenwording.
De sfeer van die tijd wordt heel goed gevat door het gebruik van terminologie en uitdrukkingen van toen. Die katapulteren de lezer meteen terug in de tijd naar het laat-19de-eeuwse Antwerpen. De verklarende woordenlijst achteraan is daarbij een grote hulp.
Het verhaal wordt verteld in de ik-persoon door een oude man die zijn kleinzoon vertelt over hoe het zijn eigen grootvader (Elias) in Congo verging. Door deze grootvader op te voeren, capteert Van den Berg heel slim drie periodes: Congo Vrijstaat ten tijde van de jonge Elias, Congo in het decennium voor de onafhankelijkheid van 1960 toen de ik-figuur er als jonge man was en het Congo van nu waar zijn kleinzoon zaken doet. Via de woorden van de ik-figuur wijst de auteur ons erop dat het vroeger misschien ging om ivoor en rubber en nu over coltan, kobalt, uranium, diamant en andere componenten voor smartphones en elektronica, maar dat de werkomstandigheden nog stééds vreselijk zijn en dat multinationals bewust blind zijn voor de onmenselijke omstandigheden waarin gedolven wordt. We hebben niet geleerd uit onze fouten en behandelen de mensen in de ex-kolonies nog steeds niet correct. Zoals de auteur besluit: ‘uw geschiedenis is wat een hond is voor een blinde.’
Vuurvader is een vlot leesbaar boek, zelfs spannend af en toe, waarin de lezer via een fictieve hoofdpersoon leert over het leven in Congo Vrijstaat. Een boeiend laagdrempelig relaas geeft inzichten in de rubberhandel, discriminatie en racisme, paternalisme, religieuze bekeringsijver en bijgeloof. De vele wandaden die in Congo plaatsvonden, zullen weinig lezers onberoerd laten. Daarbovenop is het een ontroerende zoektocht van een wees naar zijn wortels, een portret over de keuzes die mensen maken en een oproep om uit de fouten van het verleden te leren. Het is een goede opstap naar een non-fictieboek voor wie deze boeiende geschiedenis nog meer in detail wil bestuderen.
Deze recensie verscheen eerder op Hebban.nl
