Jean-Paul Haerynck
Leestip van Jean-Paul Haerynck
Lezen: letters, woorden, teksten, bundels, boeken. Lezen, lezen, lézen. Samen lezen, voorlezen, hardop lezen, in stilte lezen, begrijpend lezen, verplicht lezen, vertellen over lezen. Maar lézen. Proeven van taal. En van wat taal vermag. We zijn allemaal verantwoordelijk.' (Ruth Joos)

Onder de huid gezeten kolonisten en soldaten tijdens de bloedige kolonisering van Algerije

13 januari 2025

Een knap geschreven roman, niet voor gevoelige zielen, nauwelijks een letter verzonnen!

Mathieu Belezi had al drie boeken op zijn naam staan over Algerije, maar wilde nu met Attaquer la terre et le soleil / Aarde en zon te lijf onder de huid kruipen van de mensen die de gebeurtenissen echt meemaakten en de kolonisering van het land aan den lijve ondervonden. Deze uitdrukking kies ik niet om mijn leestip wat op te smukken, het is letterlijk wat Belezi bedoelt met zijn verhaal, dat de lezer op vele momenten pijnigt.

Zijn verhaal van de bloedige kolonisering van Algerije door de Fransen vanaf de zomer van 1830, officieel een ‘strafexpeditie’ genoemd, als reactie op een Algerijnse belediging van de Franse consul, gaat de confrontaties niet uit de weg. Het Franse leger moet het niet enkel opnemen tegen de tienduizend guerillastrijders onder leiding van emir Abd el-Kader die de Franse kolonisten willen verdrijven van de rechteloos geclaimde gronden – waar hebben we dat intussen nog gehoord? – maar voert ook rooftochten en razzia’s uit tegen de gehele inheemse bevolking:
Op naar weer een slachtpartij
Plundering, wij zijn erbij
Ons vuur zal al’ verteren!
We roven leeg
Voor nog een streep
Want wij koloniseren!

Maar ook de Franse kolonisten zelf lijden elke dag. De Franse regering lokte ze met valse beloften naar de overzijde van de Middellandse Zee, naar het Algerijnse ‘paradijs’ van aarde en zon, waar ze hun kostje konden verdienen als landbouwers. Maar de hitte is er moordend en elke dag dat ze het land gaan bewerken buiten de vesting van het leger, riskeren ze gedood te worden door Algerijnse verzetslui. Ook de huisvesting is abominabel, bovendien decimeren besmettelijke ziekten snel het aantal werkers en hele gezinnen gaan ten onder.
Vijftien jaar lang woedt er in de Franse kolonie op het Afrikaanse continent een zware strijd op leven en dood, waarbij alle partijen alleen maar verliezen.

Mathieu Belezi wisselt de sterke indrukken van de kolonisten af met ‘bloedbad’-hoofdstukken, waarin we de kolonisatie te zien krijgen door de ogen van een Franse militair, vanaf het moment dat het Franse leger en de aspirant-kolonisten in juni 1830 met een vloot van 670 schepen in Sidi-Ferruch landen. De soldaat vat de hele campagne op zeker moment bondig samen in een lijst van veroverde Algerijnse plaatsen, eindigend op het meedogenloos uitroken van gevluchte verzetstrijders in de grotten van Dahra, een ideetje van de Franse bevelhebber Thomas Robert Bugeaud die zijn strepen verdiende in het leger van Napoleon.

In de hoofdstukken rond de koloniste Séraphine, haar familie en kennissen merken we dat de rooskleurige propaganda van de Franse overheid radikaal wordt tegengesproken door alle bronnen die Belezi voor zijn verhaal gebruikte. Door Séraphine leren we de harde werkelijkheid van het kolonistenbestaan kennen, hoe onvoorbereid en verkeerd ingelicht ze de reis ondernemen, hoe ze geconfronteerd worden met de verstikkende hitte waarin gewerkt moet worden, de koude nachten in het tentenkamp tot er eindelijk materiaal is om huizen te bouwen, het snel om zich heen grijpen van besmettelijke ziekten, het opsluiten van zieke kolonisten tot ze in eenzaamheid sterven, de dodelijke dreiging van de Algerijnse guerillero’s, het overweldigende gevoel totaal niet thuis te horen in dit woestijnland, maar toch niet kunnen terugkeren.

Belezi schreef eerder al drie romans over de kolonisering van Algerije (1830-1847?) en over de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog (1954-1962), waarin hij de Algerijnen aan het woord liet. Maar het verhaal van de kolonisten en de soldaten zelf moest nog gedetailleerd verteld worden, vond Belezi. Hij deed grondig onderzoek en baseerde zich op brieven en dagboeken van de kolonisten, of op verslagen over de enorme ontberingen. Hij gebruikte ook notities van militairen over de gruwel die ze soms dagelijks aanrichtten. Hij hoefde niets te verzinnen om de ontzettende rauwheid voor de lezer voelbaar te maken. Niet voor gevoelige zielen, na sommige bladzijden moet je even naar buiten om te bekomen.

“In de negentiende eeuw was Europa een gevaar voor de rest van de wereld en daarvoor betalen we nu nog steeds de prijs,” zei Mathieu Belezi in een interview. Daarmee bevestigde hij het motto van Claude Lévi-Strauss voorin zijn roman Aarde en zon te lijf. Het citaat is afkomstig uit diens bekendste werk Het trieste der tropen (2004): “Een voortwoekerende, overspannen beschaving verstoort voor altijd de stilte van de zeeën.”

Ook Albert Camus (1913-1960), de Franse Nobelprijswinnaar Literatuur 1957, die in Algerije werd geboren, kreeg het moeilijk met de radikale en racistische houding van de toenmalige Franse regering, zodat hij na ettelijke zinloze slachtingen in Algerije zijn journalistieke medewerking aan de Franse kranten opzegde. Lees er zijn Algerijnse kronieken (2022) maar eens op na, net als Belezi’s roman vertaald door Eva Wissenburg en gepubliceerd door de Nederlandse uitgeverij Vleugels.
Anderzijds is het succes van Belezi’s verhaal (tot in de New York Times, 23.08.2023) en de bekroning met de Prix du Livre Inter 2023 (zie interview op France Inter, 05.06.2023, https://www.youtube.com/watch?v=p_vJ1cTjWT4 ) wel een aanzet voor de Fransen om met die kolonisatiegeschiedenis in het reine te komen.

Synopsis

In de zomer van 1830 komt een vloot van Franse schepen aan in het Algerijnse Sidi Ferruch. Dit luidt het begin in van een bloedige kolonisatie. Als het gewapende verzet in Algerije groeit, reageren de Fransen met gewelddadige razzia’s.

Jean-Paul Haerynck
Leestip van Jean-Paul Haerynck
Lezen: letters, woorden, teksten, bundels, boeken. Lezen, lezen, lézen. Samen lezen, voorlezen, hardop lezen, in stilte lezen, begrijpend lezen, verplicht lezen, vertellen over lezen. Maar lézen. Proeven van taal. En van wat taal vermag. We zijn allemaal verantwoordelijk.' (Ruth Joos)

Aarde en zon te lijf
Titel:
Aarde en zon te lijf
Auteur:
Mathieu Belezi
# pagina's:
126 p.
Uitgeverij:
Uitgeverij Vleugels
ISBN:
9789493350144
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Algerije ; 19de eeuw, Frankrijk ; politiek ; 19de eeuw, Kolonialisme

Gerelateerde leestips