Zeer verontrustende feiten

Geert Buelens is een Vlaamse dichter, essayist en columnist. Hij was docent aan de Universiteit Antwerpen en is sedert 2005 hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Utrecht.

Met Wat we toen al wisten, de vergeten groene geschiedenis van 1972 won Geert Buelens de Boon literatuurprijs 2023, de belangrijkste literatuurprijs van Vlaanderen. Met dit boek wilde hij aantonen dat de onrust over klimaatverandering en de zorgen over de dalende biodiversiteit al veel ouder zijn dan de mensen doorgaans denken.

De titel spreekt al voor zichzelf: ongeveer alles wat we tegenwoordig weten over de klimaatverandering en de noodzakelijke maatregelen om deze te beperken, wisten we 50 jaar geleden geleden ook al, maar we hebben amper iets gedaan om het tij te doen keren.
In 1972 werd "Grenzen aan de groei" gepubliceerd, een rapport dat werd opgesteld in opdracht van de Club van Rome. De voorspellingen die in dit rapport werden geformuleerd zijn allemaal uitgekomen, wat meer is: ze waren zelfs te rooskleurig. Dit rapport bracht het milieudebat op gang. In die jaren ging milieuproblematiek vooral over luchtverontreiniging, giflozingen, overbevolking.
Een paar spectaculaire milieurampen zorgden bovendien voor een collectieve bewustwording en voor de overtuiging dat er structurele veranderingen nodig waren. Maar dit mondde uit in halfslachtige regelgevingen, die niets essentieels veranderden en enkel de illusie gaven dat er iets werd aan gedaan … Bovendien beseften degenen die economisch aan de macht stonden dat de broodnodige maatregelen en beperkingen hun (te) veel geld zouden kosten.
Vanaf 1980 heeft de economische groei vooral gezorgd voor een alsmaar groter wordende kloof tussen rijk en arm. Dat is vooral zo in de Verenigde Staten, maar ook bij ons neemt de armoede onder de tewerkgestelden gestaag toe. De economische groei verloopt ook niet lineair, maar exponentieel.
Geert Buelens zegt ook dat niet de individuele burger verantwoordelijk is voor de klimaatverandering (wat vaak wordt geopperd) maar ons economisch systeem. Begrippen zoals bijvoorbeeld “ecologische voetafdruk” leggen niet enkel het probleem, maar ook de oplossing ten onrechte bij de individuele burger en zadelen deze op met een schuldgevoel.
En toen kwam corona. De omvang en de snelheid waarmee de pandemie zich verspreidde werd veroorzaakt door onze groeiverslaving en door de absurde wereldwijde transportsystemen.
Er zijn verenigingen zoals Grootouders voor het Klimaat, die heel goed begrepen hebben dat duurzaamheid het belangrijkste criterium wordt om onze toekomst nog enigszins veilig te stellen. Want de staat faalt om zijn burgers te beschermen.
Alhoewel … Tijdens de pandemie kon de overheid dan ineens wel ingrijpende maatregelen nemen, zowel voor individuele burgers als voor het bedrijfsleven. Het is geen toeval dat regeringen toen, in het belang van de volksgezondheid, wél hebben geluisterd naar wetenschappers.
En daar ligt volgens Geert Buelens de sleutel voor de oplossing van het klimaatprobleem.

Wat een beklijvend en hallucinant boek is dit. Een halve eeuw lang heeft de mens niets ondernomen om het voortbestaan van zijn soort (en ook andere soorten) te vrijwaren. Als we nog eens een halve (of hele) eeuw wachten om de noodzakelijke maatregelen te nemen, is het tegen die tijd misschien al niet meer nodig … omdat de mens dan al is uitgestorven. Een trieste waarheid.