De grond van het rechts-radicalisme in het oosten van Duitsland
In Die Enkelin (Zürich, 2021), De kleindochter, geeft Bernhard Schlink een onthutsend beeld van de völkische Gemeinschaften in het oosten van Duitsland. En toont tegelijk hoe diep de rechts-radicale ideologie er geworteld is.
In de zomer van 1964 raken Kaspar, student uit het westen, en Birgit, lid van de FDJ of Freie Deutsche Jugend, de DDR-jeugdbeweging, op elkaar verliefd. Kaspar helpt de jonge vrouw naar het westen te vluchten. Pas na haar dood ontdekt de zeventiger in Birgits romanontwerp haar geheim. Bij haar vlucht liet ze in de DDR een kind achter. Birgit lijdt aan het leven. Ze wilde zichzelf niet terugvinden door naar haar kind op zoek te gaan. Haar roman niet voltooien.
Kaspar gaat in de vroegere DDR op zoek naar Birgits dochter. Svenja is ondertussen getrouwd met Björn. Ze leven in een völkische Gemeinschaft op het platteland. Haar jeugd in een tehuis toont het failliet van de DDR. Na de val van de Muur raakt Svenja verslaafd en dakloos. Aan Björn, een overtuigde rechts-radicaal, heeft ze uiteindelijk haar leven te danken.
Sigrun, Birgits kleindochter, beschouwt Kaspar als haar grootvader. Kaspar draagt romantische poëzie voor haar voor. Zoals haar grootmoeder speelt Sigrun piano en houdt ze van de muziek van Mozart en Bach. Sigrun vertelt dat voor haar moeder de Holocaust iets uit het westen is. Dat ze andere zorgen hebben: het land, de boerderij, het echte leven. De beweging is in de tweede helft van de jaren negentig ontstaan uit de skinheads. Ze nemen boerderijen over en streven naar ‘nationaal bevrijde dorpen’. Bij Björn en Svenja hangt een portret van Rudolf Heß. De veertienjarige Sigrun draagt een witte blouse en een lange grijze rok. Het meisje vereert Irma Grese, een SS-kampbewaakster, en houdt van het zingen van naziliederen.
Door het contact met Kaspar breekt Sigrun uiteindelijk met haar ouders, gaat naar Berlijn en komt terecht bij autonome nationalisten. ‘Voor de autonome nationalisten is de Holocaust ook niet echt belangrijk. Zoiets als vlaggen met een hakenkruis of de buste van Hitler’. Zij slaan drugsdealers van andere origine in elkaar, gooien een molotovcocktail in een shishabar en steken auto’s in brand van journalisten. Bij een poging tot brandstichting in de auto van een vertegenwoordiger van Die Linke komt het tot een schietpartij. Later volgt nog een dodelijke afrekening met wie als een verrader wordt beschouwd.
In Die Enkelin toont Bernhard Schlink ons de diepgewortelde en uiterst verontrustende grond van het rechts-radicalisme in het oosten van Duitsland. Dat is gestoeld op het failliet van de DDR.
Synopsis
Na de dood van zijn vrouw uit de voormalige DDR, reist een weduwnaar uit West-Duitsland naar haar geboortegrond en ontdekt dat zij daar een dochter en een kleindochter had.